ΒΙΒΛΙΟ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ

Βιβλίο ποιητικής και κοινωνικής κριτικής

ΛΕΩΝΙΔΑ ΓΑΛΑΖΗ:
«Λοκριγκάνα», εκδόσεις Γαβριηλίδης, 2010
Με τον Γιώργο Φράγκο
Ο ΛΕΩΝΙΔΑΣ Γαλάζης, με την υπό παρουσίαση συλλογή του, «Λοκριγκάνα», εκδόσεις Γαβριηλίδης, 2010, ξεκινά από την ίδια αφετηρία από την οποία ξεκίνησε και το 2007 με την προηγούμενη συλλογή του «Παραδαρμός εν αλφαβήτω». Και αναφέρομαι στο εγχείρημα της συγγραφής ενός συνθετικού ποιήματος. Και στην πρώτη και στη δεύτερη περίπτωση επιχειρήθηκε μια συμπαντική προσέγγιση με έντονα δημοσιολογικά στοιχεία. Ωστόσο, έχω την αίσθηση ότι στη «Λογκριγκάνα» ο Λ.Γ. κατάφερε να λειτουργήσει πιο φιλελεύθερα όσον αφορά στην προσήλωση που προαπαιτεί η αρχιτεκτονική δόμηση μιας ποιητικής σύνθεσης. Πάντα σε σύγκριση με τον «Παραδαρμό εν αλφαβήτω» η «Λοκριγκάνα» έχει, κατά τη γνώμη μου, και πιο συμπυκνωμένη θεματική ανάπτυξη, γεγονός που δημιουργεί προϋποθέσεις ακόμη μεγαλύτερης ευστοχίας.
Ένα συνθετικό ποίημα διασφαλίζει με πολλές αισθητικές και τεχνοτροπικές μανιέρες τη συνοχή του. Το εγχείρημα αλληλουχίας και συνοχής που επιχειρεί ο Λ.Γ., με το να αρπάζεται από ένα στίχο του προηγούμενου ποιήματος, συνήθως τον τελευταίο, για ν’ αρχίσει το επόμενο ποίημα, είναι ενδεικτικό. Ωστόσο, είναι ένα εγχείρημα ριψοκίνδυνο, διότι μπορεί να οδηγήσει και σε ατραπούς εγκεφαλισμού, κάτι που ευτυχώς δεν διαπίστωσα να συμβαίνει στην ποίηση του Λ.Γ. Έστω κι αν μερικές φορές δίνει την εντύπωση πως πλοηγείται από τους στίχους του, αντί να τους πλοηγεί. Και δεν υπονοώ ότι αυτό είναι πάντοτε κάτι αρνητικό. Αντιθέτως, αυτή η αμφίδρομη σχέση επιφέρει συχνά εκπληκτικά ευχάριστες και αιφνιδιαστικά όμορφες αισθητικές κατακτήσεις.
Συνολικά και συνοπτικά θα χαρακτήριζα τη «Λοκριγκάνα» ως ένα βιβλίο ποιητικής και συνάμα ένα βιβλίο κοινωνικής κριτικής. Εξάλλου, και τα ποιήματα ποιητικής στο βιβλίο έχουν έντονο κριτικό στίγμα. Τα περί ποίησης και των ποιητών, όπως και τα περί της κοινωνίας και των πολιτών, συμπλέκονται και συνυπάρχουν αρμονικά στην ποίηση του Λ.Γ. Πολλά ποιήματα του ξεκινούν εν είδει κοινωνικής κριτικής, αλλά στην πορεία απολήγουν σε δημιουργήματα ποιητικής. Όπως π.χ. στο «Αυλικοί» (σελ. 34) όπου στην αρχή ψέγεται το διαχρονικό, παρασιτικό φαινόμενο των αυλικών - ανεξαρτήτως καθεστώτος και εποχής - αλλά στο τέλος το σώμα της κοινωνίας παραλληλίζεται με το σώμα της ποίησης.
Έτσι, «…παρά τις διαβεβαιώσεις των αυλικών, από πληγές αγιάτρευτες / εκκρίνονται / οι μολυσμένοι στίχοι. Αμέσως σπεύδουν νοσοκόμοι / με γάζες ιωδίου / κι αντισηπτικά»… Συχνά - πυκνά ο Λ.Γ. στρέφει τα βέλη του σε στρεβλές, σαρθρές και νοσηρές καταστάσεις, τις οποίες προφανώς απαντά στον κοινωνικό ιστό, ασκώντας έντονη κριτική. Αυτό συμβαίνει και στο ποίημα «Οι κουστωδοί των ανέμων» (σελ. 31), ειδικά όταν λέει: «Δούλοι πιστοί ξεχάσαμε πως τραγουδούν ανέμελα / δούλοι πιστοί τα δόντια τρίζοντας / τ’ αφεντικά σαν το προστάξουν».
Η κοινωνική κριτική του Λ.Γ. μονίμως εστιάζεται σ’ αυτό που αποκαλούμε δημόσιο τομέα, στις δομές, στις νοοτροπίες και τους λειτουργούς του, τους μανδαρίνους της εξουσίας. Ως εκπαιδευτικός στο δημόσιο, εδώ και δυο δεκαετίες τουλάχιστον, έχει βιωματικές εμπειρίες που αξιοποιεί δεόντως. Έτσι, μάλλον ξέρει επακριβώς τι λέει όταν στο «Περιγραφή πειράματος ή οι άθλιοι της Λευκωσίας», (σελ. 37) καυτηριάζει: «Το οξείδιο της αγωνίας στους διαδρόμους των κυβερνητικών κτιρίων, χολή που στάζει σαν μιλούν εντεταλμένοι κουστωδοί, βαριές κουβέντες, αντεγκλήσεις, σκουριασμένα μυαλά, κατουρημένες συνειδήσεις».
Διάσπαρτα και συχνά εμβόλιμα ψήγματα από την εν γένει θεματική της ποιητικής απαντώνται σε πάρα πολλά ποιήματα της συλλογής. Σ’ αυτά ο Λ.Γ. αναμετράται, κρίνει, επικρίνει, ψέγει και μεμψιμοιρεί με τους ομότεχνούς του ή για τους ομότεχνούς του. Π.χ. στο «Φλούδες νοημάτων» (σελ. 26) λέει: «ποιήματα για τους καλάθους των υπεραγορών / εν μέσω προσφορών / κορδέλες στα μαλλιά αφελών κυράδων». Ο ρόλος του ποιητή στο κοινωνικό αλλά και στο αισθητικό γίγνεσθαι απασχολεί ιδιαίτερα τον Λ.Γ. και διαπερνά σχεδόν όλους του τους στίχους. Κυρίως, όμως, πραγματεύεται τον κόσμο των αισθημάτων και των συναισθημάτων, τον ψυχικό κόσμο των ποιητών. Εύγλωττα και εύστοχα στο «Ρινίσματα» (σελ.
27) σημειώνει: «Ρινίσματα αισθημάτων στο δοκιμαστικό σωλήνα. / Ψάξε να βρεις στο κατάλληλο φιαλίδιο / τη χημική ουσία που θα διαλύσει / τα στρώματα της σκουριάς».
Σε μια συλλογή με τόσες και τόσες αναφορές στην ποίηση και στους ποιητές, δεν λείπουν βέβαια και οι διακειμενικοί διάλογοι με προσφιλείς ομότεχνους και ως επί το πλείστον δάσκαλους του Λ.Γ., όπως π.χ. ο Καβάφης, που τον συναντούμε και ως προμετωπίδα στο «Απομίμησις» (σελ. 33) όπου ο Λ.Γ., εδραζόμενος πάνω σε καβαφικούς συλλογισμούς, προεκτείνει: «…η ποίησης / περιορίζεται σε μίμηση δεύτερου βαθμού / σε ένα σπίτι με πολλαπλούς καθρέφτες».
Θα ήθελα να κάμω κάποιες νύξεις και στους τεχνοτροπικούς πειραματισμούς του Λ.Γ. Σε μια σειρά από ποιήματα στον ελεύθερο στίχο παρεισφρέουν στίχοι ομοιοκατάληκτοι κλασικότροποι, συνήθως ζευγαρωτοί και ενίοτε δεκαπεντασύλλαβοι. Και ο στόχος δεν είναι βέβαια να δώσει μιαν αίσθηση δημώδους ποίησης, αλλά να προκληθεί η έκπληξη, η απορία, το μειδίαμα και μιας μορφής αστεϊσμός, καθώς αιφνιδιαστικά σμίγουν λέξεις λόγιες με λέξεις του καθημερινού συρμού. Θα έλεγα, ωστόσο, ότι τα αποτελέσματα αυτής της μανιέρας ποικίλλουν και ο βαθμός της αισθητικής ευόδωσής τους έχει μεγάλη διαπασών. Π.χ. στα «Τείχη» (σελ. 23) ενώ αρχικά συναντάμε ένα ευπρόσωπο ψήγμα κοινωνικής κριτικής: «λάσπη στις γωνιές των υπουργείων / στόμα κλειστό κατά τις υποδείξεις / τόλμησε να μιλήσεις και θα δεις», η εμμονή σε περιπαικτικές - λογοπαιγνιδίζουσες παρηχήσεις λειτουργεί, κατά την άποψή μου, διαβρωτικά, ως προς το συνολικό αισθητικό αποτέλεσμα: «Γύρισε και φίλησε τα τείχη, μη χάσεις τέτοια τύχη / να προσκυνάς ό,τι σου τύχει / αλλιώς μαυρίζουν ξαφνικά παράθυρα και τοίχοι / κατράμι και παράταιροι πυροβόλων ήχοι /…».
Από τις καλύτερες στιγμές του βιβλίου θεωρώ τρία ποιήματα με κοινά χαρακτηριστικά γνωρίσματα. Και αναφέρομαι στο «Σε νέα ηθοποιό» (σελ. 38), στο «Οι φίλοι μου τα σκιάχτρα» (σελ. 47) και στο «Λευκές σελίδες» (σελ. 48). Έχω την άποψη ότι και οι τρεις περιπτώσεις είναι από τις πλέον διαυγείς στιγμές στο βιβλίο, με νοηματική ευκρίνεια, επαρκή αισθητική πραγμάτωση και πάλλοντα συναισθηματικό φόρτο. Πρόκειται για ποιήματα συμπαγή και ολοκληρωμένα, με ροή, συνοχή και εντέλεια.
Ολοκληρώνω λέγοντας πως στη «Λοκριγκάνα» ο Λ.Γ. καταθέτει ένα σαφέστατο στίγμα ποιητή κριτή και επιτιμητή τόσο των λογοτεχνικών όσο και των κοινωνικών δρώμενων στον τόπο μας. Και το κριτικό στίγμα του Λ.Γ. είναι ιδιαιτέρως ευκρινές και ιδιαιτέρως καταπελτικό και καταγγελτικό όταν έχει ως αποδέκτη την εξουσία, την όποια εξουσία. Και αυτό συμβαίνει στις πλείστες των περιπτώσεων.
Ο ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ, 12 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2012

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΠΟΛΙΤΗΣ, 26/02/2012

Λεωνίδας Γαλάζης


Η ιστορία της ζωής σας σε 20 λέξεις. Φιλόλογος, βοηθός διευθυντής στη Μέση Εκπαίδευση, διδάκτωρ Νεοελληνικής Φιλολογίας με τη διατριβή Ποιητική και ιδεολογία στο κυπριακό θέατρο [1869-1925]. Σύζυγος: Κωνσταντία. Παιδιά: Γεωργία και Ανδρέας.

Τι σημαίνει ένα βραβείο; Ένα βραβείο σημαίνει την αναγνώριση της αξίας ενός έργου, μολονότι ο πιο αλάθητος κριτής είναι ο χρόνος. Για την ποίηση, το αναγνωστικό κοινό της οποίας είναι σχεδόν ανύπαρκτο, το βραβείο είναι σημαντικό και για το λόγο ότι συνιστά μια πρόταση προς τους αναγνώστες ότι η συλλογή που διακρίθηκε αξίζει να διαβαστεί. Επομένως, ο θεσμός των Κρατικών Βραβείων πρέπει να στηριχθεί. Όμως, αντίθετα από το κράτος που ενισχύει στο μέτρο των δυνατοτήτων του τους λογοτέχνες, τα ΜΜΕ [με ελάχιστες εξαιρέσεις] δεν προβάλλουν τη λογοτεχνία μας.

Γιατί γράφετε ποίηση; Γράφω ποίηση από τα εφηβικά μου χρόνια. Είναι για μένα μια εσωτερική ανάγκη. Γράφω σε περιόδους κατά τις οποίες βιώνω έντονες καταστάσεις. Δηλαδή η ποίηση για μένα λειτουργεί ως “καταφύγιο”, ως μια διέξοδος. Με εμπνέουν τα μείζονα προβλήματα της εποχής μας και ιδίως η αγωνία του ανθρώπου απέναντι σε ό,τι αντιστρατεύεται την ελευθερία του.

Για τι γράφετε ποίηση; Τα κυριότερα θέματα της ποίησής μου είναι, για να περιοριστώ στην τελευταία μου συλλογή Λοκριγκάνα, η ίδια η ποίηση και οι ποιητές [προβληματίζομαι γύρω από ζητήματα όπως είναι η κοινωνική και πολιτική λειτουργία της ποίησης, η ερμητική γραφή, η περιχαράκωση των ποιητών γύρω από σινάφια κλπ.], η σχέση του πολίτη με την εξουσία και η συχνή συντριβή του πρώτου μέσα στα γρανάζια των γραφειοκρατικών μηχανισμών, το δράμα της Κύπρου και η ανυπαρξία προοπτικής για υπέρβασή του, η αγωνία του καλλιτέχνη απέναντι στον φθοροποιό χρόνο κλπ.

Η κρίση θρέφει την ποίηση; Η οικονομική κρίση δεν άφησε κανέναν ανεπηρέαστο. Νομίζω πως μέσα στις νέες συνθήκες αρχίσαμε να συνειδητοποιούμε ότι πρέπει να στραφούμε σε πιο σταθερές αξίες, μια από τις οποίες είναι και η ποίηση, καθώς καταλαβαίνουμε ότι ο ευδαιμονισμός είναι μια πρόσκαιρη κατάσταση, σε αντίθεση με τις αιώνιες αξίες που μπορεί κανείς να αναζητήσει σ’ ένα ποιητικό έργο.

Τι είναι η κυπριακή λογοτεχνία; Για μένα η κυπριακή λογοτεχνία είναι ένας δόκιμος όρος. Δεν βλέπω γιατί είναι “αμάρτημα” να χρησιμοποιείται, όπως δεν είναι αμάρτημα να μιλάμε για αμερικανική, καναδική κλπ. λογοτεχνία [και όχι, π.χ., για αγγλική λογοτεχνία της Αμερικής]. Από την άλλη, όμως, δεν ενδείκνυται να εξετάζουμε την κυπριακή λογοτεχνία ερήμην της νεοελληνικής, γιατί μόνο με τη συνεξέτασή τους μπορούμε να καταλήξουμε σε αξιόπιστα συμπεράσματα.

Αμεσότητα ή υπόνοια; Και αμεσότητα και υπαινιγμοί. Γνήσιο βίωμα, σεβασμός στη γλώσσα και στον αναγνώστη, φαντασία, συγκίνηση και όραμα.

Ποιο είναι το αγαπημένο σας ποίημα;
Ο Μπολιβάρ του Νίκου Εγγονόπουλου.

Εργογραφία: Ποιητικές συλλογές Ματωμένα κοράλλια [1979], Ο λοιμός και άλλα ποιήματα [δίφυλλο, 1981], Ιατρική βεβαίωση [1982], Στυφά κυδώνια [1988], Φωτηλασία [1999], Παραδαρμός εν αλφαβήτω [2007], Λοκριγκάνα [2010], μελέτη “Η προσωποποίηση στο ποιητικό έργο του Κώστα Μόντη” [εκδ. Γαβριηλίδης 2008].
Ο Λεωνίδας Γαλάζης απέσπασε το φετινό Κρατικό Βραβείο Ποίησης για τη συλλογή “Λοκριγκάνα”, εξ ημισείας με τον Αντρέα Χρίστου Πούλλο για το έργο “Η φάρμα των Ζώων ή Ο κυρ-Μέντιος διηγείται”. Τα βραβεία θα απονεμηθούν την Τρίτη 28/02 σε ειδική τελετή στις 19:30 στην αίθουσα Καστελιώτισσα, στη Λευκωσία.

ΛΟΚΡΙΓΚΑΝΑ - ΚΡΑΤΙΚΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΠΟΙΗΣΗΣ 2010

Το έργο επιτυγχάνει μια σύνθεση της ιστορίας με πρωτότυπο τρόπο και γλώσσα στιβαρή. Στόχος του ποιητή είναι να αποδομήσει, χάρη στην εξαγνιστική λειτουργία της ποίησης, τη σύγχρονη, κυρίως, πραγματικότητα που τον πληγώνει και τον συνθλίβει. Η συλλογή χαρακτηρίζεται από έντονη δραματικότητα και λυρισμό, με εμφανή τη διακειμενική του σχέση και τη συνομιλία του με σημαντικούς ποιητές. Το βιβλίο κάνει μια γενικότερη αναδρομή στην ιστορική εξέλιξη του τόπου και μέσω αυτής καυτηριάζει με υπαινικτικό τρόπο πράγματα και καταστάσεις της ιδιαίτερης πατρίδας του, καθώς και τους μηχανισμούς των κέντρων εξουσίας. Κύριο χαρακτηριστικό της ποίησής του είναι η αγωνία του για τον τόπο, χωρίς αυτό να επηρεάζει την καλλιτεχνική διάσταση του ποιητικού αποτελέσματος.